Memura verilebilecek disiplin cezaları için temel mevzuat Devlet Memurları Kanunu’dur.Devlet Memurları Kanunu’na göre memur, asli ve sürekli kamu hizmeti ile görevlendirilmiş kişidir. Bu kamu hizmetleri Devlet ve diğer kamu tüzel kişilikleri tarafından genel idare esaslarına göre yürütülmelidir. Bu şartlar sağlandığı takdirde hizmeti ifa ile görevli kişiler Devlet Memurları Kanunu kapsamında memur sayılır. Bu kişilerin yanı sıra genel politika tespiti, araştırma, plan, program, yönetim ve denetim işleriyle görevli veyahut yetkili kişiler de memur sayılmaktadır.
Devlet memuruna verilebilecek disiplin cezaları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenleme altına alınmıştır. Devlet Memurları Kanunu’nun 124. maddesine göre bu cezaların amacı, kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamaktır. İlgili düzenlemeye göre disiplin cezası verilmesi söz konusu olan devlet memurları,
- Kanun, tüzük ve yönetmelik ödevlerini yurt içinde veya dışında yerine getirmeyenler,
- Uyulması zorunlu kılınan hususları yapmayanlar,
- Yasaklanan işleri yapanlar,
Olarak belirtilebilir. Fiili sayılan hususlardan biri kapsamına giren devlet memurlarında işlenilen fiilin durum ve ağırlığına bakılacaktır. Durumun niteliği ve ağırlık derecesine göre ilgili memura disiplin cezalarından biri verilecektir.Devlet Memurları Kanunu’nun 125. maddesinde memura verilecek disiplin cezaları düzenlenmiştir. İlgili düzenlemeye göre disiplin cezaları hafiften ağıra doğru,
- Uyarma,
- Kınama,
- Aylıktan kesme,
- Kademe ilerlemesinin durdurulması,
- Devlet memurluğundan çıkarma,
Olarak belirtilebilir.
Uyarma
Uyarma disiplin cezası, Devlet Memurları Kanunu’nun 125/A maddesinde düzenlenmiştir. İlgili düzenlemeye göre uyarma ile memura yazılı bildirimde bulunulur. Bu bildirim, memurun görev ve davranışlarına ilişkindir. Memurun görev ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiği kendisine bildirilir. Devlet Memurları Kanunu’na göre uyarma cezasını gerektiren fiil ve haller aşağıdaki gibidir:
- Emir ve görevleri tam zamanında yapma, kurumlarca belirlenen usul ve esaslara kayıtsızlık veya düzensiz davranmak,
- Görevle ilgili resmi belge araç ve gereç koruma, kullanma ve bakım konusunda kayıtsızlık veya düzensiz davranma,
- Özür veya izin sahibi olmaksızın göreve geç gelmek, görevden erken ayrılmak veya görevi terk etmek,
- Kurumun belirlediği tasarruf tedbirlerine uymamak,
- Usulsüz müracaat veya şikayette bulunmak,
- Devlet memurluğuna yakışmayacak tutum ve davranışlarda bulunmak,
- Görevi veya iş sahiplerine karşı kayıtsız veya ilgisiz kalmak,
- Kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak,
- İş birliği içinde görevin yürütülmesi ilkesine aykırı davranmak.
Kınama
Kınama disiplin cezası, Devlet Memurları Kanunu’nun 125/B maddesinde düzenlenmiştir. Kınama disiplin cezasında ayırt edicilik bakımından “memurun kusuru” ibaresi önem taşır. Uyarma cezasında memura dikkatli olması gerektiği belirtilirken burada ayrıca memurun kusuru bulunur. Kınama yazısı ile memura görev ve davranışlarında kusurlu olduğu belirtilir. Devlet Memurları Kanunu’na göre kınama cezasını gerektiren fiil ve haller,
- Emir ve görevleri tam ve zamanında yapma ve kurumların usul ve esaslarını yerine getirmede kusurlu davranmak,
- Görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçleri kullanım ve bunların bakımı hususunda kusurlu davranmak,
- Eşinin reşit olmayan veya kısıtlı çocuklarının kazançlı ve sürekli faaliyetlerini süresinde kuruma bildirmekten kaçınmak,
- Görev sırasında amire hal ve hareketler vasıtasıyla saygısız davranmak,
- Hizmet dışında Devlet memurunun itibar ve güvenini sarsıcı davranışlarda bulunmak,
- Devletin resmi araç, gereç ve benzeri eşyalarını kendi özel işlerinde kullanmak,
- Devletin resmi belge, araç, gereç ve benzeri eşyasını kaybetmek,
- İş arkadaşları, maiyetteki personel ve iş sahiplerine kötü muamele etmek,
- İş arkadaşları ve iş sahiplerine söz veya hakaret vasıtasıyla sataşmak,
- Görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı davranış sergilemek,
- Görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek veya yapmak,
- Kendisine verilen emirlere itiraz etmek,
- Borçlarını kasten ödemeyerek kendisi hakkında yasal yollara başvurulmasına sebebiyet vermek,
- Kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak,
- Yetkisiz bir şekilde basın, haber ajansı veya radyo televizyon kurumlarına bilgi veya demeç vermek,
Olarak belirtilebilir.
Aylıktan Kesme
Aylık kesme disiplin cezası, Devlet Memurları Kanunu’nun 125/C maddesinde düzenlenmiştir. Memura aylıktan kesme cezası verildiği takdirde kendisinin brüt aylığından kesinti yapılır. Bu kesinti 1/30 ila 1/8 arası bir oranda gerçekleştirilir. Aylıktan kesme disiplini cezasını gerektiren durumlar aşağıdaki gibi belirtilebilir:
- Kasıtlı şekilde emir ve görevlerini tam ve zamanında yapmamak,
- Kasıtlı olarak kurumların belirlediği usul ve esaslara uymamak,
- Görev ile ilgili resmi belge, araç ve gereçleri kasıtlı olarak korumamak, bakımını yapmamak veya hor kullanmak,
- Özrü bulunmaksızın bir veya iki gün göreve gelmemek,
- Devletin resmi belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaati uğruna kullanmak,
- Görev konularında yükümlülüğü altında olan kişilere karşı yalan ve yanlış beyanda bulunmak,
- Görevi sırasında amirine sözlü saygısızlıkta bulunmak,
- Görev yeri sınırları içinde bir yerin toplantı, tören vb. amaçlarla izinsiz kullanımına yardım etmek,
- Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güvenini sarsıcı davranışlarda bulunmak.
Kademe İlerlemesinin Durdurulması
Kademe ilerlemesinin durdurulması düzenlemesi, Devlet Memurları Kanunu’nun 125/D maddesinde bulunur. Memurlar, mevcut kademesinde en az bir yıl çalışmalıdır. Bulunduğu derecede ilerleyebileceği boş kademe bulunması halinde kademe ilerlemiş kabul edilir. Düzenlenen disiplin cezası ile memurun bulunduğu kademede ilerlemesi 1 ila 3 yıl durdurulur. Buradaki ceza tayini fiilin ağırlık derecesine göre yapılır. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası,
- Sarhoş bir şekilde göreve gelmek veya görevde alkollü içki içmek,
- Özrü olmadan kesintisiz bir şekilde 3 - 9 gün göreve gelmemek,
- Göreviyle ilgili her ne surette olursa olsun çıkar sağlamak,
- Amirine veya maiyetindekilere küçük düşürücü, aşağılayıcı fiil ve hareketler sergilemek,
- Görev mekanı sınırları içerisindeki yeri toplantı, tören vb. amaç hedefleyerek izin olmaksızın kullanmak veya kullandırmak,
- Gerçek olmayan rapor ve belge düzenlemek,
- Ticaret yapmak veya devlet memurlarına yasaklanmış kazanç getiren faaliyetlerde bulunmak,
- Görevi ifa ederken dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımında bulunmak,
- Görevin yerine getirilmesinde kişilerin yarar veya zararını hedefleyen davranışlarda bulunmak,
- Belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmaktan kaçınmak,
- Açıklanması yasak olan bilgileri açıklamak,
- Amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakeret veya onları tehdit etmek,
- Diplomatik statüden yararlanarak yurt dışında, haklı sebep olmaksızın ödeme yeteneği üzerinde borçlanmak,
- Diplomatik statüden yararlanarak borç ödeme tutum ve davranışları ile Devlet itibarını zedelemek,
- Diplomatik statüden yararlanmak suretiyle zorunlu sebebe dayanmadan borç ödemeksizin yurda dönmek,
- Verilen görev ve emirleri kasıtlı bir şekilde yapmamak,
- Herhangi bir siyasi parti yarar veya zararına fiilen faaliyette bulunmak,
Hallerinde memurların fiillerinin ağırlığına göre verilir.
Devlet Memurluğundan Çıkarma
Devlet memurluğundan çıkarma disiplin cezası, Devlet Memurları Kanunu’nun 125/E maddesinde düzenlenmiştir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası verildiğinde memur, bir daha devlet memurluğuna atanamamaktadır. Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren haller aşağıdaki gibidir:
- İdeolojik veya siyasi amaç hedefleyerek kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak,
- Boykot, işgal, kamu hizmeti yürütülmesini engelleme, grev gibi eylemlere katılmak, bu amaçlarla toplu göreve gelmemek, bunu tahrik ve teşvik etmek, yardımcı olmak
- Yasaklı yayın, siyasi veya ideolojik amaç güden bildiri, afiş, bant benzerini basmak, dağıtmak; kurumların herhangi bir yerinde teşhir etmek,
- Siyasi partiye girmek,
- Özrü bulunmaksızın bir yılda toplam yirmi gün göreve gelmemek,
- Amirlerin savaş, OHAL, genel afet konularındaki görev veya emirlerini yapmamak,
- Amirleri, maiyetindekiler veya iş sahiplerine fiili tecavüzde bulunmak,
- Memurluk sıfatıyla bağdaşmayan derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak,
- Yetkisiz bir şekilde gizli bilgileri açıklamak,
- Siyasi ve ideolojik eylem sebebiyle aranan kişileri görev mahallinde gizlemek,
- Yurt dışında Devletin itibarını düşürecek tutum ve davranışlarda bulunmak,
- Yurt dışında görev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunmak,
- 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkındaki Kanun’a aykırı fiillerde bulunmak.
Disiplin Cezası Vermeye Yetkili Amir ve Makam
Disiplin cezası vermede Devlet Memurları Kanunu’nda yetkili amir ve makamlar bulunmaktadır. Bu kişiler Devlet Memurları Kanunu’nun 126. maddesinde düzenleme altına alınmıştır. Disiplin cezalarının ağırlığına göre cezayı verecek amir veya cezayı onaylayacak kurul değişiklik gösterir. Disiplin cezaları ağırlaştıkça disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun kararlarına başvurulmaktadır. Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını disiplin amirleri verir. Bu cezalarda disiplin kurullarının kararına dayanılmaz. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası; uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına nazaran daha ağır fiilleri kapsamına alır. Bu halde öncelikle memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alınmalıdır. Bu karar alındıktan sonra ceza, atamaya yetkili amirler tarafından verilir. Ceza verilirken il disiplin kurulu kararlarına dayanıldığı hallerde ceza, valiler tarafından verilecektir.
Devlet memurluğundan çıkarma cezası, memur disiplin cezaları içerisinde en ağır olanıdır. Cezanın verilmesi sürecinde amirlerin isteği ile memurun bağlı olduğu kurumun yüksek disiplin kuruluna başvurulur. Memurun bağlı olduğu kurumun yüksek disiplin kurulunun kararı ile ceza verilir.
Kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarılması cezalarında disiplin kurulları süreçte rol oynar. Bununla birlikte bu kurulların ayrı bir ceza tayinine yetkisi bulunmaz. Kurullar, cezayı kabul veya ret hususunda sürece katılır. Kurulların cezayı reddeder ise atamaya yetkili olan amirler on beş gün içinde başka bir disiplin cezası verebilir.
Disiplin Soruşturmasında Zamanaşımı
Disiplin soruşturmasında zamanaşımı, Devlet Memurları Kanunu’nun 127. maddesinde düzenlenmiştir. Disiplin cezası fiil ve hallerini işleyenler hakkında belirli süreler içinde soruşturma ve kovuşturma yapılmalıdır. Uyarma kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında soruşturma zamanaşımı yer alır. Bu cezalarda bir ay içinde disiplin soruşturmasına başlanmalıdır. Bir aylık süre bu fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Kanunda belirtilen sürelerde soruşturmaya başlanmaz ise ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.
Memurluktan çıkarma cezası için Devlet Memurları Kanunu’nda kovuşturma zamanaşımı düzenlenmiştir. Fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde disiplin kovuşturmasına başlanmalıdır. Kovuşturmaya başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zamanaşımına uğrar.
Bir ay ve altı ay soruşturma ve kovuşturma sürelerinin yanı sıra bir üst süre de Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlenmiştir. Düzenlenen süre, iki yıldır. Bu süre, disiplin cezası gerektiren fiil ve hallerinden işlendiği tarihten itibaren başlar. İki yıllık süre içinde disiplin cezası verilmez ise ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrayacaktır.
Memurlara Verilen Disiplin Cezalarına İtiraz ve İptal Davası
Memurlara verilen disiplin cezalarına itiraz, Devlet Memurları Kanunu’nun 135. maddesinde düzenlenmiştir. Cezaların ağırlığına göre itiraz edilecek merci, disiplin kurulu veya yüksek disiplin kuruludur. Disiplin cezalarından uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna itiraz edilebilir. Kademe ilerlemesinin durdurulmasına itiraz edilmesi gereken merci, yüksek disiplin kuruludur.
Disiplin cezalarına itiraz etmek isteniyor ise geçirilmemesi gereken süre bulunmaktadır. Kararın ilgili memura tebliğinden itibaren yedi gün içinde disiplin cezası kararına itiraz edilebilir. Yedi günlük süre kaçırıldığı takdirde disiplin cezası kesinleşir. Memurun itirazı kendilerine ulaşan itiraz mercileri, intikalden itibaren otuz gün içinde karar verir. İtirazı inceleyen merciler itirazı kabul eder ise disiplin kararı, disiplin amirleri tarafından gözden geçirilir. Disiplin amirlerinin verilen cezayı hafifletme veya tamamen kaldırma yetkisi bulunur.
Disiplin cezalarına itiraz düzenlemesi, disiplin cezalarına karşı idari yargıya başvurulabileceğini de düzenlemektedir. Memurlara verilen disiplin cezaları, kesinleşmedikçe idari yargıda dava konusu olamaz. Kendisine verilen disiplin cezasına itiraz eden memur, kurulun itiraz reddetmesi ile idari yargıya başvurabilir. Bunun sebebi itiraz reddedildiğinde disiplin cezasının kesinleşiyor olmasıdır. Kesinleşen disiplin cezalarına karşı altmış gün içinde idari yargıya başvurulabilir. Disiplin cezalarına karşı açılan davalarda İdare Mahkemeleri görevlidir.
Disiplin cezalarına karşı idari yargıya başvuru, genellikle itirazın reddedilmesi üzerine yapılır. Bununla birlikte devlet memurluğundan çıkarma disiplin cezası için itiraz yolu öngörülmemiştir. Bu sebeple devlet memurluğundan çıkarma cezasına karşı idari yargıya başvurmak gerekir.
